Odpowiedzi na interpelacje/zapytania

Odpowiadając na pismo BPM.I.003.286.2012.IŁ, poniżej przekazuję informacje, stanowiące odpowiedź na interpelację radnego Rady Miasta Szczecin Pana Łukasza Tyszlera z dnia 26 listopada 2012 r. W interpelacji radny zwrócił się o: „podanie informacji na temat skutków prowadzonej polityki dotyczącej podatków od środków transportowych. W założeniu miała ona spowodować wzrost ilości firm, które prowadzą działalność transportową. Czy tak się dzieje ? Czy wyciągane są wnioski i czy w ogóle ktoś monitoruje tę politykę ?”

1. Uwarunkowania prawne podatku od środków transportowych.

Podatek od środków transportowych jest normowany przez przepisy ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613 ze zm.). Zgodnie z jej przepisami organem stanowiącym w podatku od środków transportowych jest rada gminy, a organem podatkowym jest wójt gminy w której ma siedzibę właściciel pojazdu podlegającego opodatkowaniu. W Szczecinie organem podatkowym w podatku od środków transportowych jest Prezydent Miasta Szczecin, a jego zadania w tym zakresie wykonuje Wydział Podatków i Opłat Lokalnych Urzędu Miasta Szczecin, a w gestii Rady Miasta Szczecin leży ustalanie wysokości stawek podatku w formie uchwał.

Podatnikami podatku od środków transportowych są osoby fizyczne i osoby prawne, które są właścicielami środków transportowych, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej na które środek transportowy jest zarejestrowany.

Pojazdy objęte podatkiem od środków transportowych to: samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony; ciągniki siodłowe i balastowe o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów od 3,5 tony, naczepy i  przyczepy o dopuszczalnej masie całkowitej  zespołu pojazdów od 7 ton oraz autobusy.

Przy podejmowaniu uchwał w sprawie stawek podatku od środków transportowych, należy zwrócić uwagę na ograniczone władztwo podatkowe organu stanowiącego w tym zakresie. Przejawia się ono w ustaleniu przez ustawodawcę stawek minimalnych oraz maksymalnych dla przedmiotowego tytułu podatkowego. Oznacza to, że stawka podatku dla danej kategorii pojazdu musi zawierać się pomiędzy stawką minimalną i maksymalną dla tej kategorii pojazdu – wynikającymi z Ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Stawki minimalne i maksymalne są corocznie przeszacowywane w oparciu o regulacje ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Stawki minimalne przeszacowywane są na podstawie zmian kursu euro w stosunku do roku poprzedniego na pierwszy dzień roboczy października (jeśli zmiana jest mniejsza niż 5% - nie przeszacowuje się stawek minimalnych). Stawki minimalne są obliczane na podstawie kursu publikowanego w dzienniku urzędowym UE i ogłaszane przez Ministra Finansów. Stawki maksymalne są podwyższane w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen detalicznych towarów i usług konsumpcyjnych (pot. wskaźnik inflacji) w okresie pierwszego półrocza roku, w którym stawki ulegają podwyższeniu do roku poprzedniego. Są one obliczane na podstawie komunikatu Prezesa GUS i ogłaszane przez Ministra Finansów.

Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych, dla podatku od środków transportowych przewiduje 12 stawek maksymalnych oraz 60 stawek minimalnych, to powoduje że powstaje 79 unikalnych stawek podatku (mających inne stawki minimalne i maksymalne).

Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych przewiduje również możliwość różnicowania części stawek podatku od środków transportowych ze względu na wpływ pojazdów na środowisko (co obowiązuje w Gminie Miasto Szczecin jako element polityki podatkowej) oraz szereg innych różnicowań, które jednak stanowią pomoc publiczną i są dla podatników uciążliwe, chociażby z powodu konieczności corocznego wnioskowania o przyznanie takiej pomocy.

Opisywany powyżej mechanizm ustalania wysokości podatku od środków transportowych obowiązuje od 2004 r., a wynika z nowelizacji w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych dokonanej w 2003 r., a mającej na celu dostosowanie tego podatku do przepisów obowiązujących w UE.

2. Polityka podatkowa w podatku od środków transportowych

Przy podejmowaniu uchwały w sprawie podatku od środków transportowych na 2004 r. grupa radnych Rady Miasta Szczecin postulowała o obniżenie wysokości tego podatku i wprowadzenie stawek minimalnych. Po przeprowadzeniu szeregu analiz oraz dokonaniu konsultacji społecznych (m.in. z członkami Zachodniopomorskiego Stowarzyszenia Międzynarodowych Przewoźników Drogowych i Spedytorów w Szczecinie), Rada Miasta Szczecin zdecydowała się na obniżenie – od 2005 r. – stawek podatku od środków transportowych, jako jeden z instrumentów stymulujących rozwój przedsiębiorczości. Stawki dla pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej wyższej niż 12 ton, które uznano za operujące głównie w transporcie krajowym i międzynarodowym – (poza granicami  miasta) zostały ustalone na preferencyjnym, zbliżonym do stawek minimalnych, poziomie.Opierało się to również na założeniu, że niskie stawki wpłyną na otwieranie w Szczecinie oddziałów i rejestrowanie pojazdów przez firmy leasingowe. Było to również odpowiedzią na zapowiedzi otwarcia w Szczecinie centrów logistycznych przez podmioty prowadzące taką działalność. Uwzględniono również wpływ pojazdu na środowisko, co wynika z możliwości różnicowania stawek przez rady gmin w zależności od poziom emisji spalin i hałasu do środowiska (co określają m.in. normy EURO) i tym samym podatek stał się również „podatkiem ekologicznym”. Należy jednak podkreślić, że wysokość stawek podatku od środków transportowych, co zostało opisane powyżej, podlega ograniczeniu, ze względu na wprowadzenie limitów stawek podatkowych, zarówno maksymalnych, jak w przypadku innych danin wynikających z ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, oraz dodatkowo minimalnych. Występujące w konstrukcji podatku wartości graniczne (przedziały) stawek sprawiają, że możliwości stosowania w szerszym zakresie lokalnych polityk w zakresie podatku są jeszcze bardziej ograniczone niż w przypadku innych konstrukcji podatków samorządowych.

Przy uchwalaniu stawek podatku od środków transportowych na lata kolejne przyjęto mechanizm podnoszenia obowiązujących stawek o wskaźnik stosowany do przeszacowywania stawek maksymalnych (wskaźnik inflacji), przy równoczesnym zaokrągleniu stawek tak, aby były podzielne przez 12 (co wynika z miesięcznego rozliczania podatku od środków transportowych).

W okresie 2005 – 2012 w trakcie obowiązywania opisywanej polityki podatkowej utworzono w Szczecinie 10 oddziałów firm leasingowych, które na dzień dzisiejszy zgłosiły do opodatkowania 1780 pojazdów, a istniejące zwiększyły swój stan posiadania.

W ostatnich latach, wskazywanych powszechnie jako lata kryzysu gospodarczego i finansowego baza podatników podatku od środków transportowych zmieniała się następująco:

rok 2010 – 629 podatników (w tym 231 osób prawnych i 398 osób fizycznych);

rok 2011 – 712 podatników (w tym 243 osób prawnych i 469 osób fizycznych);

rok 2012 – 859 podatników (w tym 256 osób prawnych i 603 osób fizycznych).

Przychody z przedmiotowego podatku w latach 2010-2012 przedstawiają się w następujący sposób:

rok 2010 – 6 930 440 zł

rok 2011 – 7 736 817 zł

rok 2012 – 9 414 931 zł[1]

Dochody z tytułu podatku od środków transportowych, wzrosły w całym okresie obowiązywania polityki obniżonych stawek od 4,06 mln zł (2005) do 9,41 mln zł (2012). Na wzrost ten miały jednak wpływ wszystkie składowe polityki podatkowej w podatku od środków transportowych Gminy Miasto Szczecin:

1) Coroczne przeszacowania stawek podatku od środków transportowych o wskaźnik inflacji.

               2) Zwiększanie skuteczności egzekwowania podatku.

3) Utrzymywanie obniżonej w stosunku do ustawowych stawek maksymalnych wysokości stawek obowiązujących

1) Coroczne przeszacowania stawek o wskaźnik inflacji.

W okresie od 2005 r. do 2011 r. (w którym ustalano stawki na 2012 r.) wzrost stawek obliczony zgodnie z corocznymi wskaźnikami wyniósł 21,87% (wskaźniki roczne za ten okres: 2,5%; 0,9%; 2,2%; 4,2%; 3,5%; 2,6%; 4,2%). Wobec powyższego wzrost wynikający z tych przeszacowań (przy założeniu dochodów z 2005 r. jako bazowych) wyniósłby ok. 880 tys. zł w 2012 r.

2) Zwiększanie skuteczności egzekwowania podatku.

Ściągalność zobowiązań podatkowych za rok 2012 r. na początek grudnia bieżącego roku wyniosła 91,38% (z racji tego, że czynności windykacyjne związane z podatkami nie kończą się z końcem roku podatkowego, należy oczekiwać wzrostu tej wartości).

Wpływ na zobrazowany wcześniej wzrost dochodów z tytułu podatku od środków transportowych mają czynności podejmowane przez Wydział Podatków i Opłat Lokalnych Urzędu Miasta Szczecin związane ze zwiększaniem ściągalności podatku od środków transportowych. Wzrost liczby podatników i dochodów należy wiązać z ujawnianiem i opodatkowywaniem podmiotów, które uchylały się od składania deklaracji na podatek od środków transportowych. Obowiązek składania deklaracji wynika z art. 9 ust. 1 i 6 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Zgodnie z dyspozycją art. 21 § 3 z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 749, ze zmianami), jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji albo, że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji, wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania. Na zwiększenie skuteczności wydziału w omawianej kwestii wpłynęły w szczególności następujące czynniki:

- dostęp do nowych środków, umożliwiających skuteczniejszą weryfikację składanych przez podatników deklaracji. Chodzi tu przede wszystkim o bezpośredni dostęp do Centralnej Ewidencji Pojazdów, który znacznie przyspieszył przepływ niezbędnych informacji dotyczących środków transportowych. Umożliwiło to przeprowadzenie znacznie większej liczby postępowań podatkowych, mających na celu określenie zobowiązań podatkowych w stosunku do podatników uchylających się od składania deklaracji. Pojawiła się też możliwość znacznie skuteczniejszego weryfikowania składanych deklaracji, a tym samym opodatkowanie rzeczywistej liczby przedmiotów opodatkowania. W wyniku powyższego czynności sprawdzające, jak i postępowanie podatkowe prowadzone na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej, stały się bardzo skuteczne. Nie bez znaczenia jest też rozwój sieci Internet. Informacje, które do niedawna jeszcze uznawane były za wiadomości specjalne, są obecnie ogólnodostępne, co również wpłynęło na jakość i szybkość prowadzonych postępowań podatkowych;

- akcje informacyjne wpływające na wzrost świadomości podatników. Są one prowadzone za pomocą narzędzi komunikacji elektronicznej oraz tradycyjnymi środkami. Przyczyniło się to do wzrostu wiedzy podatników na temat obowiązków związanych z podatkiem od środków transportowych, co ma przełożenie na wzrost przychodów z podatku; 

- wprowadzenie nowoczesnych narzędzi informatycznych, usprawniających prowadzenie  ewidencji podatkowych. Od kilku lat Wydział Podatków i Opłat Lokalnych wyposażony jest w nowoczesne oprogramowanie komputerowe, wykorzystywane do prowadzenia ewidencji podatkowej, co znacznie ułatwiło przeprowadzenie rosnącej liczby postępowań podatkowych;

- stałe zwiększanie kwalifikacji pracowników jednostki, poprzez specjalistyczne szkolenia.

Przepisy prawa podatkowego stanowią wyjątkowo trudną dziedzinę, a podatek od środków transportowych uznawany jest w doktrynie za szczególnie trudny do administrowania. W związku z tym pracownicy zajmujący się przedmiotowym podatkiem stale poddawani są szkoleniom mającym na celu zwiększenie jakości pracy.  

3) Utrzymywanie obniżonej w stosunku do ustawowych stawek maksymalnych wysokości stawek obowiązujących

Oceniając wpływ polityki obniżonych stawek na liczbę podatników należy zaznaczyć, że określenie wyłącznej korelacji między wysokością stawek, a liczbą podmiotów na rynku transportowym jest niezwykle trudne. W opinii Wydziału Podatków i Opłat Lokalnych wysokość stawek bez wątpienia ma wpływ na rynek transportowy, jednakże wyniki analizy tego zagadnienia zawierać będą błąd metodologiczny, z uwagi na niemożność wyłączenia innych czynników mających wpływ na omawiane zagadnienie:

- liczby podatników nie można utożsamiać z liczbą podmiotów prowadzących działalność gospodarcza na rynku transportowych. Większość podatników stanowią osoby fizyczne (70% ogólnej liczby podatników) są to osoby prowadzące małe firmy rodzinne przy użyciu od jednego do kilku środków transportowych. Organ podatkowy jest
w posiadaniu danych dotyczących osób będących podatnikami, czyli takich, które posiadają środki transportowe podlegające obowiązkowi podatkowemu. Trudno oszacować liczbę, podmiotów, które prowadzą działalność przy użyciu pojazdów będących przedmiotem umowy leasingu. W świetle przepisów opisywane podmioty jako użytkownicy (a nie właściciel) nie podlegają obowiązkowi podatkowemu w podatku od środków transportowych; obowiązek ten ciąży na leasingodawcy.

- podatek od środków transportowych wiąże istnienie obowiązku podatkowego z samym posiadaniem środka transportowego, nie musi być on związany z działalnością gospodarczą. Podatnicy nie są zobowiązani informować organu podatkowego o związku przedmiotu opodatkowania z prowadzoną działalnością gospodarczą;

- wysokość stawek należy postrzegać jako tylko jeden z wielu czynników mogących mieć wpływ na rynek transportowy. Transport jest uznawany za jedną z najbardziej wrażliwych gałęzi gospodarki, dlatego jest bardzo podatny na różnego rodzaju zmiany. W przypadku Szczecina sytuację dodatkowo komplikuje położenie gospodarcze gminy. Bliskość granicy sprawia, że znaczna część podatników zajmuje się działalnością na zlecenie kontrahentów zagranicznych. Próbując wyodrębnić wpływ stawek, najpierw należałoby ocenić jaki wpływ na podatników ma koniunktura nie tylko krajowa, ale też europejska;

- trudność wyodrębnienia wpływu stawek na rynek transportowy wiąże się nie tylko
z wielością czynników mających wpływ na ten sektor, ale przede wszystkim ze skalą „ulgi” jaką jest obniżony podatek. Poniższy przykład ma na celu zobrazowanie tego problemu.

Dwie najczęściej zastosowane stawki dotyczą dwóch rodzajów pojazdów. Są to ciągniki siodłowe o dwóch osiach i DMCZP powyżej 36 ton, oraz  naczepy trzyosiowej o DMCZP powyżej 38 ton. Pojazdy te razem stanowią około połowy łącznej liczby przedmiotów opodatkowania. Wysokość stawek na 2013 r. dla tych pojazdów to 1836 zł dla ciągników
i 1176 zł dla naczep. Maksymalne stawki dla tych pojazdów to kolejno 3097 zł i 2394 zł. Tak więc obniżkę należy szacować na 1261 zł i 1218 zł. Kwoty te w stosunku do pozostałych kosztów prowadzenia działalności gospodarczej należy ocenić jako mające drugorzędny charakter. Dla porównania koszt obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego (OC) dla omawianych pojazdów może  stanowić nawet dziesięciokrotność wykazanych kwot. Z drugiej strony należy jednak zaznaczyć, że w przypadku zgłoszenia do opodatkowania dużej liczby takich pojazdów (np. 100 jak to ma miejsze w przypadku firm leasingowych) kwota obniżki jest już znacząca.

Analizując wpływ samych podatków na przedmiotowe zagadnienie warto zauważyć, że właściciele firm transportowych obciążeni są wyjątkowo dużą liczbą podatków i innych danin. Wydatki poniesione w związku z podatkiem od środków transportowych są niskie w porównaniu do pozostałych podatków. Nawet najmniejsza zmiana w podatku akcyzowym (związanym z paliwem) miałaby nieporównywalnie większy wpływ na transport od oszczędności opisanych powyżej; przy czym równocześnie należy pamiętać o niemierzalnych efektach przyjęcia obniżonych stawek podatku od środków transportowych (efekt psychologiczny);

- podatek od środków transportowych związany jest nie tylko z rynkiem transportowym. Przedmioty opodatkowania wykorzystywane są również w budownictwie oraz w innego rodzaju usługach. Branże w których wykorzystuje się środki transportowe mają odmienne charakterystyki, tym samym wpływ stawek będzie miał, różne znaczenie dla odrębnych rynków. Organ podatkowy nie ma dostępu do informacji niezbędnych dla oszacowania udziału poszczególnych rynków w podatku od środków transportowych.

Z przytoczonych powyżej powodów nie sposób jest ustalić wyłącznego, bezpośredniego i mierzalnego wpływu obniżenia stawek podatkowych na rynek transportowy. Nie ma jednak wątpliwości co do tego, że znaczenie stawek należy uplasować w grupie najistotniejszych czynników. Największymi podatnikami podatku od środków transportowych są firmy leasingowe, dla których koszt przeniesienia floty na tereny gmin o niższych stawkach wiąże się z otwarciem oddziału na ich terenie. Koszt ten uznać można za stosunkowo niski w odniesieniu do ewentualnych korzyści. Korzyści te zwiększają konkurencyjność dużych podatników na rynku usług finansowych.  Leasingodawcy nie ponoszą bezpośredniego kosztu podatku drogowego, jest on wliczany do opłat leasingowych, które ciążą na leasingobiorcy, jednak pozwala to leasingodawcy na ograniczenie kosztów, czy wręcz przedstawienie leasingobiorcy korzystniejszej oferty. Rolę jaką stawki podatkowe odgrywają dla omawianych firm, określa wzrost liczby takich osób prawnych w ewidencji podatkowej, który nie może być tłumaczony jedynie uszczelnianiem opodatkowania. Najlepszym przykładem może być jedna z firm leasingowych, u której liczba deklarowanych pojazdów wzrosła w ostatnich trzech latach o około trzysta.