Kontrole przeprowadzone przez WKiAW w 2013 roku

Wydział Kontroli i Audytu Wewnętrznego Urzędu Miasta Szczecin w czerwcu 2013 r. przeprowadził kontrolę  w  Zespole Szkół nr 11,
ul. Piaseczna 40, 70-892 Szczecin(zw. dalej ZS11) w zakresie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Ocena kontrolowanego zagadnienia, wnioski i zalecenia pokontrolne zawarte zostały w wystąpieniu pokontrolnym z dnia 12.08.2013 r.

Kontrola pozytywnie, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości, ocenia działalność jednostki zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (zw. dalej bhp), za okres od 1 stycznia 2011 r. do dnia kontroli (ocena pozytywna z nieprawidłowościami). Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły: ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, szkoleń w dziedzinie bhp, wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze oraz prowadzenia dokumentacji z tego zakresu, wykazu prac wzbronionych kobietom, zakresu działania służby bhp, prowadzenia książek obiektów budowlanych, oceny warunków pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Pozytywna ocena dotyczyła: dokumentacji oceny ryzyka zawodowego,  użytkowania maszyn spełniających wymagania bhp; badań z zakresu profilaktycznej ochrony zdrowia nad pracownikami; stosowania i przechowywania mieszanin niebezpiecznych i mieszanin stwarzających zagrożenie.

W toku kontroli ujawniono szereg nieprawidłowości w dokumentacji dotyczącej ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Zespół powypadkowy, w skład którego wchodził przedstawiciel pracowników (wicedyrektor) oraz specjalista ds. bhp, uznał zdarzenie do jakiego doszło w dniu 24.02.2013 r. za wypadek przy pracy wyłącznie na podstawie wyjaśnień poszkodowanej
i zebraniu informacji od  świadka wypadku. Zespół powypadkowy: nie sprawdził warunków wykonywania pracy przez poszkodowaną, nie dokonał oględzin na miejscu zdarzenia, nie zasięgnął opinii lekarskiej w przedmiotowej sprawie, nie ustalił wszystkich przyczyn wypadku, nie wypracował wniosków profilaktycznych mogących podjąć przez pracodawcę działań eliminujących tego typu zdarzenia w przyszłości ponieważ uznał, że:  „wykonanie wszystkich czynności (…)  niewniosłoby nic istotnego  do sprawy, a jedynie przeciągnęłoby znacznie w czasie i zbiurokratyzowało postępowanie powypadkowe”.

Powyższe naruszało zapis § 7ust.1 pkt 1, 5, 6, 7 i 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r.w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy  (Dz. U.Nr 105, poz. 870), wg, którego  niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości
o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności: dokonać oględzin miejsca wypadku (…) oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku; zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku; zebrać inne dowody dotyczące wypadku; dokonać prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1
i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(j.t. Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322, ze zm.), określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające  z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

W tej sytuacji wątpliwym staje się podjęcie przez zespół powypadkowy decyzji o uznaniu powyższego zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu zapisów art. 3 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy, wg którego za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

W wyniku kontroli stwierdzono także nieprawidłowości w odbywaniu szkoleń z zakresu bhp przez pracowników. Wprawdzie w dniu kontroli wszyscy pracownicy mieli aktualne szkolenia stwierdzono jednak, że wszystkie osoby zatrudnione po 01.01.2011 r. odbyły szkolenie wstępne w dziedzinie bhp przed nawiązaniem stosunku pracy, co naruszało zapis art. 237³ §  3 ustawy Kodeks pracy
(j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.), zwanego dalej k.p., wg którego szkolenia odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Przyczyną uchybienia była zła interpretacja przepisów prawa w tym zakresie przez pracodawcę oraz osobę zatrudnioną na stanowisku sekretarza szkoły,odpowiedzialną za szkolenia i badania profilaktyczne pracowników ZS11. Pośrednią przyczyną zaistniałej sytuacji  było również to, że szkolenia wstępne „instruktaż ogólny” odbywały się tylko raz w tygodniu, w Ośrodku BHP przy Zachodniopomorskim Centrum Edukacji Morskiej i Politechnicznej. Sporadycznie specjalista ds. bhp, wykonujący zadania służby bhp w ZS11, przeprowadzał szkolenia na terenie jednostki.   

W zakresie wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze stwierdzono, iż:

• w tabeli przydziału środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego: nie wyznaczono okresów użytkowania dla części odzieży i obuwia roboczego; nie wykreślono z tabeli kamizelki ocieplanej na stanowisku  sprzątaczki pomimo, że nie było  potrzeby jej stosowania;  przy kilku środkach ochrony indywidualnej dokonano błędnego zapisu o treści „wg potrzeb”. Powyższe naruszało art. 237⁸§ 1 k.p., wg którego  pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży
  i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne, oraz przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego. Tym samym zapis w tabeli „wg potrzeb” nie precyzował  jasno niezbędności stosowania danego środka ochrony,
• pracownik zatrudniony na stanowisku konserwatora maszyn i urządzeń nie otrzymał należnej koszuli flanelowej oraz nie został wyposażony w środki chroniące przed upadkiem z wysokości; nauczycielka wychowania fizycznego nie otrzymała dresu sportowego oraz podkoszulka, co było niezgodne z zapisami art. 237⁶§ 1 oraz art. 237⁷§ 1 k.p., wg których pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go
  o sposobach posługiwania się tymi środkami.Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież
  i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach.

Powyższe uchybienia wynikały z powodu niedopatrzenia, niewystarczającej znajomości przepisów ze strony osoby zatrudnionej na stanowisku kierownika gospodarczego.

Kontrola wykazała ponadto, iż zakładowy Regulamin pracy nie zawierał wykazu prac wzbronionych kobietom, co naruszało zapis art. 104¹ § 1 pkt 6 k.p., wg którego Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane
z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać w szczególności: wykazy prac wzbronionych (…) kobietom.  Znajdujące się
w Regulaminie pracy ZS11 zapisy dotyczące prac uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet nie wyczerpywały dyspozycji zawartych w Załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U.  Nr 114, poz. 545 ze zm.).

Zwrócono również uwagę na nierzetelnie przeprowadzoną, przez specjalistę ds. bhp, ocenę warunków pracy na stanowiskach wyposażonych  w monitory ekranowe. Ocena została przeprowadzona pobieżnie, wyłącznie na podstawie kart oceny zawierających pytania tak lub nie bez  oceny końcowej podsumowującej warunki pracy na danym stanowisku wyposażonym w monitor ekranowy.
O niestaranności przeprowadzenia oceny świadczyło również to, że część rubryk w kartach oceny nie została wypełniona, co spowodowane było jak to wyjaśnił ww. „brakiem możliwości szybkiego sprawdzenia wszystkich poruszanych  w karcie zagadnień”. Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, iż ocena nie została przeprowadzona zgodnie z zapisem § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej   z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa  i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973), wg którego pracodawca jest obowiązany do przeprowadzania na stanowiskach pracy, wyposażonych w monitory ekranowe, oceny warunków pracy w aspekcie: organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy; stanu elementów wyposażenia stanowisk pracy, zapewniającego bezpieczeństwo pracy, w tym ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym; obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników; obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem; obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy. (…).

Ustalono, że obiekty budowlane ZS11 poddawane były kontroli okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia. Kontrolą tą objęte było również badanie instalacji elektrycznej oraz piorunochronnej;  kontroli okresowej, co najmniej raz w roku (budynek kotłowni) oraz 2 razy w roku (budynek dydaktyczny wraz z salą gimnastyczną): przewodów kominowych oraz elementów budynku, budowli narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu; okresowej, raz na 2 lata, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego kotłów (na paliwo ciekłe 
o wydajności powyżej 100kW),  co było zgodne z zapisem art. 62 ust. 1 pkt 2 ustawy  z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane
(j.t. Dz. U. z 2010 r., Nr 243, poz. 1623 ze zm.) zobowiązujących zarządcę obiektu do przeprowadzania ww. kontroli obiektu budowlanego.

Stwierdzono natomiast, że nie przeprowadzano półrocznych kontroli instalacji elektrycznej, szczególnie w budynku sali gimnastycznej narażonej na szkodliwe wpływy atmosferyczne z powodu  złego stanu technicznego dachu, co było niezgodne
z zapisem art. 62 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, wg którego obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli okresowej, co najmniej dwa razy w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego (…) instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu.

Stwierdzono ponadto uchybienia dotyczące sposobu prowadzenia książki obiektu budowlanego, polegające na tym, że:

• na planach sytuacyjnych obiektów nie zaznaczono miejsc zainstalowania urządzeń do odcięcia sieci (gaz, energia elektryczna, ciepło).
• do książek obiektów budowlanych nie wpisywano (od kilku lat) protokołów kontroli przewodów kominowych,
• protokoły kontroli instalacji elektrycznej i piorunochronnej (pięcioletnie) wpisywano do części książki przeznaczonej dla kontroli rocznych (półrocznych).

Powyższe naruszało zapisy  § 5 pkt. 3 i 4 oraz § 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie książki obiektu budowlanego (Dz. U. Nr 120, poz. 1134), wg których wpisy do książki obejmują:plan sytuacyjny obiektu,
z zaznaczonymi granicami nieruchomości, określający również usytuowanie miejsc przyłączenia obiektu do sieci uzbrojenia terenu oraz armatury lub urządzeń przeznaczonych do odcięcia czynnika dostarczanego za pomocą tych sieci, a w szczególności gazu, energii elektrycznej i ciepła; protokoły kontroli oraz badań określonych w art. 62 ust. 1 i 2 ustawy oraz przeprowadzonych remontów
i przebudowy obiektu. Wpisy do książki powinny być dokonywane w dniu zaistnienia okoliczności, dla której jest wymagane dokonanie odpowiedniego wpisu.

W toku prowadzonych w ramach działań kontrolnych oględzin, w kompleksie pomieszczeń sali gimnastycznej stwierdzono liczne przecieki uwidaczniające się na ścianach, sufitach, podłogach.  Przyczyną przecieków był stan techniczny dachu.  Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Szczecinie wydał decyzję nakazującą „zapewnienie należytego stanu technicznego ścian i sufitów (…)”. Decyzja została prolongowana do 31.08.2013 r. Pracodawca zwracał się pismami do organu nadrzędnego o wyasygnowanie środków finansowych na remont pokrycia dachowego ponieważ samo pomalowanie ścian i sufitów, jak nakazywała ww. decyzja, nie przyniosło by pożądanych efektów. W czasie trwania kontroli organ nadrzędny poinformował Dyrektora ZS11 o przystąpieniu do procedury wyłonienia wykonawcy dokumentacji projektowej.

W zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia nad pracownikami stwierdzono, iż w dniu kontroli wszyscy, poza pracownikiem zatrudnionym na stanowisku konserwatora maszyn i urządzeń, posiadali aktualne badania profilaktyczne, natomiast z powodu błędnej interpretacji przepisów ze strony osoby zatrudnionej na stanowisku sekretarza szkoły, orzeczenie lekarskie pracownika na ww. stanowisku uznano za ważne pomimo, że wykonał on badanie na własny koszt, poza jednostką służby zdrowia, z którą pracodawca miał podpisaną umowę. Powyższe naruszało zapisy art. 12 ust. 1, art. 13 oraz art. 22 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (j.t. z 2004 r. Dz. U. Nr 125, poz. 1317 ze zm.), wg których badania wstępne, okresowe i kontrolne pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane na podstawie pisemnej umowy zawartej przez podmiot obowiązany do ich zapewnienia (…) z podstawową jednostką służby medycyny pracy (…). Zleceniodawca, działając
w porozumieniu z przedstawicielami pracowników, ma prawo wyboru podstawowej jednostki służby medycyny pracy. Pracodawcy ponoszą koszty przeprowadzanych badań wstępnych, okresowych i kontrolnych (…).

Na podstawie powyższych ustaleń stwierdzić  należy niewystarczającą współpracę pracodawcy ze służbą bhp, a także służby bhp
z pracodawcą, szczególnie w zakresie: udziału tej służby w opracowywaniu wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bhp, doradztwa w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bhp,  doradztwa w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony indywidualnej, współpracy w zakresie szkoleń w dziedzinie bhp oraz badań profilaktycznych, opiniowania planów modernizacji obiektów pod kątem poprawy stanu bhp, udziału służby bhp w ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności wypadku.

Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, iż osoba wykonująca zadania służby bhp w ZS11 nie wywiązywała się
z obowiązków wynikających z  zapisu § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U.  Nr 109, poz. 704 ze zm.). Z wyjaśnień Dyrektora kontrolowanej jednostki oraz wyjaśnień specjalisty ds. bhp, wykonującego zadania służby bhp w ZS11, wynikało iż przyczynami powyższych nieprawidłowości było to,
że ww. obciążony  dodatkowo zadaniami w innych jednostkach, przebywa na terenie ZS11 tylko kilka razy, a co za tym idzie nie jest w stanie należycie wykonać wszystkich zadań wynikających z ww. rozporządzenia.

Kontrola nie wniosła uwag do dokumentacji oceny ryzyka zawodowego, która zawierała niezbędne  elementy, w tym: opis stanowiska; stosowane przez pracownika na danym stanowisku narzędzia i materiały;  wykonywane czynności; występujące na stanowisku niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska pracy (w tym szkodliwe czynniki biologiczne); wykazy osób pracujących na danym stanowisku; wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy; środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny. Wszyscy pracownicy ZS11 zostali zapoznani z oceną ryzyka zawodowego występującego na danym stanowisku pracy, co było zgodne z zapisami art. 226 k.p., wg którego pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz
o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Stwierdzono, iż pracownicy  użytkowali maszyny spełniające wymagania bhp, co było zgodne z zapisem art. 215 pkt 1 k.p.,
wg którego pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne 
i higieniczne warunki pracy (…)

Nie stwierdzono uchybień w stosowaniu i przechowywaniu mieszanin niebezpiecznych i  mieszanin stwarzających zagrożenie. Stosowane w jednostce mieszaniny były prawidłowo oznakowane i przechowywane. Pracodawca posiadał ich aktualny spis i karty charakterystyki, z którymi zapoznał pracowników, wypełniając tym samym obowiązek wynikający z zapisu art. 221 § 2 k.p.,
wg którego niedopuszczalne jest stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

Prezydent Miasta Szczecin zalecił Dyrektorowi ZS11:

1. Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy zgodnie z obowiązującymi przepisami.
2. Przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie bhp w czasie pracy.
3. Dostosowanie tabeli przydziału środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego do obowiązujących przepisów oraz rzeczywistych potrzeb jednostki.
4. Wydanie osobie zatrudnionej na stanowisku konserwatora maszyn i urządzeń koszuli flanelowej oraz wyposażenie
   w środki chroniące przed upadkiem z wysokości.
5. Wydanie osobie zatrudnionej na stanowisku nauczyciela wychowania fizycznego dresu oraz podkoszulka.
6. Opracowanie i wprowadzenie do Regulaminu pracy wykazu prac szkodliwych bądź uciążliwych dla zdrowia kobiet.
7. Przeprowadzenie ponownej oceny warunków pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.
8. Przeprowadzenie półrocznej kontroli instalacji elektrycznej.
9. Dostosowanie zapisów w książkach obiektów budowlanych do obowiązujących przepisów.
10.  Wykonywanie badań profilaktycznych przez pracowników wyłącznie w jednostce służby zdrowia, z którą podpisano umowę.
11.  Bezwzględne egzekwowanie od służby bhp obowiązków wynikających z rozporządzenia w sprawie tej służby.